رصد دقیق جنگ اوکراین، گفت‌وگو با طرف‌های درگیر و توجه به واقعیات موجود در عرصه بین‌الملل، سبب شده جمهوری اسلامی در موضعی مستقل، به دور از هیجان و مبتنی بر منافع ملی خود، از یک‌سو جنگ را راه‌حل هیچ بحرانی نداند و از سوی دیگر ماجراجویی در مرزهای حساس را مُحرک بحران کنونی ارزیابی کند.
به گزارش پانار از ایرنا، بامداد پنجشنبه پنجم اسفند، پس از هفته‌ها گمانه‌زنی، نیروهای روسیه به فرمان «ولادیمیر پوتین» رییس‌جمهوری این کشور، به اوکراین حمله کردند. پوتین در تشریح دلایل این حمله آن را بر اساس مادۀ ۵۱ منشور ملل متحد و در راستای دفع تهدیدات ناشی از اوکراین و ناتو علیه روسیه، اعلام کرد.
رییس جمهوری روسیه سه روز پیش از آغاز حمله به اوکراین، هم با صدور فرمانی استقلال دو استان شرقی «لوهانسک» و «دونتسک» از اوکراین را به رسمیت شناخت. در روز دوم حمله نظامی روسیه خبرها از اوکراین حکایت از اشغال بخش‌هایی از «کی‌اف» پایتخت این کشور و فرار هزاران نفر از مردم به مرزها دارد. آمریکا و کشورهای اروپایی هم در واکنش به اقدام روسیه، تحریم‌های اقتصادی را دستور کار قرار داده‌اند. پیچیدگی روابط روسیه با غرب و ناتو، بررسی دلایل آغاز این جنگ و نیز پیش‌بینی تبعات آن را دشوار می‌کند اما آنچه در این بحران از سوی دولت ایران پیگیری می‌شود؛ تثبیت حداکثری منافع ملی با تاکید بر دیپلماسی صلح است.
موضع ایران در قبال بحران اوکراین: نه جنگ، نه سلطه
همزمان با آغاز جنگ در اوکراین، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی با دقت و حساسیت این بحران را مورد رصد قرار داده است. آیت‌الله «سیدابراهیم رئیسی» رییس‌جمهور شامگاه پنجشنبه در گفت‌وگوی تلفنی با همتای روس خود، بر اصل حراست از منافع ملت‌های منطقه در این بحران تاکید کرد.
«حسین امیرعبداللهیان» وزیر امورخارجه هم در صفحه توییتر خود نوشت: «بحران اوکراین ریشه در اقدامات تحریک آمیز ناتو دارد. ما توسل به جنگ را راه‌حل نمی‌دانیم. برقراری آتش بس و تمرکز بر راه‌حل سیاسی و دموکراتیک یک ضرورت است».
«علی بهادری جهرمی» سخنگوی دولت هم در واکنش به رویدادهای اوکراین در توییتی اصول اساسی مواضع ایران در قبال بحران اوکراین را مورد تاکید قرار داد و نوشت: «دغدغه‌های امنیتی درباره روند فزاینده و تحریک‌آمیز گسترش ناتو به شرق برای همه کشورهای مستقل و مخالف سلطه آمریکا قابل درک است. پایبندی به حقوق بین‌الملل و حقوق بشردوستانه و تکیه بر گفت‌وگو و دیپلماسی برای توقف درگیری‌ها ضروری است».
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه هم گفته است: «جمهوری اسلامی ایران طرفین را به توقف درگیری‌ها و آتش بس برای مذاکره فوری به منظور حل و فصل سیاسی بحران دعوت کرده و ضرورت رعایت حقوق بین‌الملل و حقوق بشردوستانه در درگیری‌های نظامی را مجدانه یادآوری می‌کند.»
واقعیت آن است که جمهوری اسلامی، سال‌هاست حضور و بلندپروازی آمریکا در منطقه را یکی از مهمترین دلایل بحران و آشوب در غرب آسیا می‌داند و بر اساس همین دیدگاه هم، تکرار این حضور و ماجراجویی‌ها در شرق اروپا را عامل بحران امروز.
اعتماد به آمریکا در هر سطحی از روابط، در دکترین جمهوری اسلامی با اما و اگرهای بسیاری روبرو است و آخرین تجربه رابطه ایران با آمریکا در پرونده هسته‌ای و موضوع اقتصادی تحریم‌ها نشان داده است که حتی در چنین سطحی هم نمی‌توان به کاخ سفید اعتبار داد و اعتماد کرد.
در جنگ آغاز شده میان اوکراین و روسیه، ایران با حفظ موضع مستقل خود، از یک سو توسعه‌طلبی‌های ناتو و آمریکا را در شرق اروپا به عنوان محرک آغاز جنگ ارزیابی می‌کند و از سوی دیگر جنگ را راه‌حل هیچ بحرانی نمی‌داند چون به عنوان کشوری که هشت سال طعم زهرآلود جنگ را چشیده، بیش از هر کشور دیگری متوجه تبعات و نگران و دغدغه‌مند مردم است.
تاثیر بحران اوکراین بر منافع ایران
برخلاف پروپاگاندای رسانه‌ای ایجاد شده علیه دولت در ساعات گذشته، آنچه در نگاه منصفانه به مواضع قوه مجریه ایران در این جنگ مشهود است، عدم شتاب‌زدگی در بحرانی پیچیده است که طرفین آن نیز به دلیل همین پیچیدگی در هرگونه واکنشی محتاط هستند، اروپا و کاخ سفید قصدی برای اعزام نیروهای ناتو به اوکراین ندارند، دبیرکل سازمان ملل از روسیه می‌خواهد به رسم انسان‌دوستی جنگ را متوقف کند، چین هم از روسیه خواسته است بحران را از طریق گفت‌وگو حل کند. شماری از کشورهای جهان هم با دقت و حتی بدون موضع‌گیری در حال رصد تحولات هستند. با این همه انتظارات گروه‌های خاصی از مخالفان سیاسی رییس جمهور در اتخاذ مواضع تندتر در قبال این بحران، انتظاری خلاف رویه جهانی موجود است و دولت بی‌آنکه تحت تاثیر این هیاهو قرار گیرد، در تلاش است تا بحران به وجود آمده را با هدف تامین منافع ملی مورد رصد و تحلیل قرار دهد.
«جواد لاریجانی» سیاستمدار و معاون بین‌الملل و دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه در گفت‌وگو با ایرنا، درباره هجمه رسانه‌ای اشاره شده علیه دولت در بحران اوکراین یادآور شده است: «برخی در داخل کشور گفته بودند چرا ما از حمله به اوکراین طرفداری کرده‌ایم که این نوع سوال نشان می‌دهد که آنها موضع جمهوری اسلامی را نفهمیده‌اند چرا که ما به هیچ وجه از حمله نظامی طرفداری نکرده‌ایم اما در عین حال چشم خود را هم بر روی فتنه گری هایی که آمریکا و متحدین آنها در منطقه انجام می دهند نبسته‌ایم».
«منوچهر محمدی» معاون اسبق وزارت امور خارجه هم با «اصولی» توصیف کردن دیپلماسی فعال ایران در قبال بحران اوکراین گفت: جمهوری اسلامی همانطور که با جنگ موافق نیست، با پیشروی ناتو به سمت شرق هم موافق نیست و معتقدم خطر گسترش ناتو تهدیدی برای مرز شمالی ایران است.
«حمیدرضا آصفی» سخنگوی اسبق وزارت خارجه تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل هم با بیان اینکه کشورها امنیت‌شان را به آمریکا گره نزنند گفت: ما باید در جریان جنگ روسیه و اوکراین موضع بی‌طرفی فعال داشته باشیم و به نوعی میانجگری کنیم؛ باید تلاش کنیم در اقدامی فوری شهروندان ایرانی در اوکراین زودتر خارج شوند.
«ابراهیم متقی» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران هم با بیان اینکه اوکراین بدلیل بی توجه به سیاست قدرت مورد حمله نظامی قرار گرفت، گفت: معادله قدرت تقلیل یابنده است لذا جمهوری اسلامی در شرایطی می تواند موقعیت خود را در محیط منطقه ای شکل دهد که از اراده لازم برای مقابله با تهدیدات محیط همجوار برخوردار باشد.
در جنگ اوکراین، جمهوری اسلامی ابتدا باید از تاثیر مخرب آن بر منافع خود در بخش‌های مختلف پیشگیری کند و از سوی دیگر درپی اثرگذاری حداکثری باشد. یکی از مهمترین حوزه‌های اثرگذار این بحران قطعا مذاکرات رفع تحریم‌های ایران در وین خواهد بود که طرف‌های حاضر در آن، همان طرف‌های بحران اوکراین هستند. تیم مذاکره کننده ایران با پیش‌بینی احتمال درگیری بین روسیه و اوکراین، تلاش می‌کند تا هیچ‌یک از طرف‌های حاضر نتوانند مذاکرات وین را به حاشیه برده و به چیزی جز اصل آن پیوند بزنند. در وین هرآنچه منافع ملی ایران اقتضا کند در دستور کار تیم مذاکره کننده قرار خواهد گرفت تا گفت‌وگوهای ایران برای رفع تحریم‌ها کمترین تاثیر را از رویدادهای دیگر بپذیرد.
بحران آغاز شده در اوکراین، قیمت نفت و گاز را صعودی کرده است از سوی دیگر و با توجه به اینکه عمده گاز مورد استفاده اروپا از سوی روسیه تامین می‌شود، تداوم این بحران اروپا را درگیر معضل تازه‌ای از انرژی خواهد کرد. حضور و نقش آفرینی ایران در چنین برهه‌ای به عنوان یکی از اصلی‌ترین دارندگان منابع گازی در جهان می‌تواند در راستای منافع ملی، قدرت چانه‌زنی ایران در جهان بالا برده و حتی آغاز راهی برای رساندن گاز ایران به اروپا، اهرمی برای کاستن از فشار غرب، عامل متوازن‌ساز قدرت به نفع تهران و برجسته کننده نقش ایران به عنوان تامین کننده انرژی اروپا باشد. غرب در پاسخ به حمله روسیه به اوکراین پاسخی تحریمی در پیش گرفته است و به نظر می‌رسد شدت تحریم‌های اقتصادی و سیاسی علیه روسیه به بالاترین حدممکن افزایش یابد، در این حوزه هم رابطه قابل قبول ایران با مسکو می‌تواند بازارهای روسیه را تاحدی در اختیار تولیدکنندگان ایران قرار دهد.
ایران در بحران اوکراین واقع‌بینانه در راستای حفظ منافع خود حرکت می‌کند، جایگاه ایران در منطقه، همزمانی این جنگ با گفت‌وگوهای رفع تحریم‌ها و نیز تغییر توازن قدرت در جهان همگی از متغیرهایی هستند که می‌توانند در این حرکت اثرگذار باشند. بر همین اساس موضع‌گیری دولت به دور از هیجانات موجود، رصد صبورانه تحولات و تصمیم‌گیری قاطع در واکنش به آن خواهد بود.